Kırgızistan Türk Firmaları İçin Yeniden Cazibe Merkezi

SOVYET’LER Birliği’nin dağılmasından sonra Türk firmaların en çok iş yaptıkları ülkelerden biri de Kırgızistan’dı. Başta müteahhitler olmak üzere birçok sektörden onlarca firma Kırgızistan’da faaliyet yürüttü. Orta Asya’daki diğer ülkeler gibi yıllarca kapalı bir ekonomiye sahip olan Kırgızistan son dönemde dışa açılma politikası izliyor. Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov’un 2017 yılında iktidara gelmesiyle başlayan dışa açılma politikası meyvelerini vermeye başladı. Pazar ekonomisine geçmek için hızla yeni yasal düzenlemeleri uygulamaya koyan ülke, bu açıdan Türk firmalar için yeniden cazibe merkezi olmaya aday görünüyor.

İSTİKRARLI BÜYÜME

1998 yılından sonra istikrara kavuşan Kırgız ekonomisi, her yıl ortalama yüzde 5 oranında büyüyor. Güçlü olan tarım ve madencilik sektörlerinin yanı sıra inşaat, enerji ve ulaştırma gibi sektörlerde de sağılıklı bir büyüme gözleniyor.

Türkiye, Kırgızistan ile ticaretinde genellikle dış ticaret fazlası veriyor. Geçtiğimiz beş yıl boyunca iki ülke arasındaki dış ticaret hacmi benzer seviyelerde seyrederken, Türkiye’nin Kırgızistan’a karşı verdiği dış ticaret fazlası 200-350 milyon dolar arasında değişkenlik gösterdi. Geçtiğimiz beş yılda Türkiye’nin Kırgızistan’a ihracatı yüzde 3 azalarak 2018’de 377 milyon dolar olurken, aynı dönemde Türkiye’nin Kırgızistan’dan ithalatı ise yüzde 28 artışla 47 milyon dolar oldu. Bu dönemde, Türkiye’nin Kırgızistan’a ticaretinde en büyük paya sahip olan hazır giyim ihracatı yüzde 84 artarken, tekstil ihracatı ise iki katına çıktı. Ancak elektrikli cihazlar, plastik ürünler ve ayakkabı sektörlerinde büyük oranda pazarın Çin’e kaptırılmasının etkisiyle bu ürünlerin ihracatı yarı yanya azaldı. Türkiye’nin Kırgızistan’dan ithalatında ilk sırada yer alan pamuk ürünlerinde geçtiğimiz beş yılda Türkiye’nin ithalatı yaklaşık 2 katma çıkarken ikinci sırada yer alan fasulye ithalatı ise yüzde 40 geriledi. Türkiye’nin Kırgızistan’dan altın ithalatı ise 2018’de 4 milyon dolar seviyelerinde gerçekleşti. 2019’un ilk dokuz ayında Türkiye’nin Kırgızistan’a ihracatı yüzde 2 artarak 297 milyon dolar olurken, Türkiye’nin Kırgızistan’dan ithalatı ise yüzde 30 azalarak 29 milyon dolar olarak kaydedildi.

Kırgızistan’ın künyesi

• Başkenti: Bişkek
• Nüfusu:  6.3
• Para birimi:  Kırgızistan Somu
• Kişi başı gelir:  1.293 dolar
• İhracatı:  1.8 milyar dolar
• İthalatı:  5.3 milyar dolar

300 TÜRK ŞİRKETİ VAR

Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Başkanı Nail Olpak, Kırgızistan’ın Avrasya Ekonomik Birliği üyesi olması ve 200 milyon nüfuslu bir pazara erişim imkanı sunması açısından Türk girişimcileri için çok önemli bir fırsat oluşturduğunu belirtiyor. Kırgızistan’da şu anda Türk sermayeli 300 firmanın faaliyet gösterdiğini hatırlatan Olpak, Türkiye’nin Kırgızistan’ın ithalat ve ihracatında ilk beş ülke içinde yer aldığını vurguluyor. Olpak, “Yatırımların yayılma kapasitesi açısından eğitimden bankacılığa, hizmetten gıda üretimine kadar birçok değişik sektörde ilk sırada bulunuyoruz. Son beş yıllık dönemde, iki ülke arasındaki ticaret hacminde nispeten artış görülmesine rağmen Kırgızistan ile karşılıklı ticaret hacmimiz 500 milyon doların altında seyrediyor. Ancak Türkiye’nin öncelikli hedefi, Kırgızistan ile ikili ticaret hacmini en yakın zamanda 1 milyar dolara yükseltmek” diyor. Kırgızistan’ın BTD ülkeleri açısından ciddi bir ihracat pazarı konumunda olduğunu belirten Olpak şöyle devam ediyor:

“Türk ürünleri Kırgızistan’ın ithalatında büyük bir paya sahip olan ucuz Çin ürünleri ile pahalı Almanya ürünleri arasında yer alıyor. Çin ürünlerinin ülkeye ucuz, ancak düşük kaliteli girmesi son dönemlerde tüketicileri daha kaliteli mal arayışına itti. Böylece kaliteli ve rekabetçi fiyata sahip Türk ürünleri için pozitif bir hava oluştu. Hedefimiz Kırgızistan’ın Türkiye’ye olan yoğun ilgisini avantaja çevirerek, büyük yatırımlı projelerde Türk firmalarının boy göstermesini sağlamak. Türkiye ile Kırgızistan arasında son yıllarda gerçekleşen Cumhurbaşkanı ve Başbakan seviyesindeki ziyaretler, iki ülkenin işbirliğinin eşik atlaması adına son derece olumlu bir etki yarattı. Kırgizistan’da yakın dönemde yapılan reformlar ülkedeki istikrarı arttırdı. Özellikle yatırım mevzuatında yapılan iyileştirmeler Türk yatırımcılar tarafından dikkatle takip ediliyor. Bu sebeple ticarette ve yatırımlarda bir nebze artış oldu.”

“POZİTİF AYRIMCILIK BEKLİYORUZ”

DEİK olarak TİM ve TOBB ile birlikte 21 Kasım 2019 tarihinde, İstanbul’da Türkiye-Kırgızistan İş Forumu’na ev sahipliği yaptıklarım söyleyen Olpak, “Geçtiğimiz yıl 1-2 Eylül tarihlerinde Sayın Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan’ın katılımlarıyla, Bişkek’te Kırgızistan-Türkiye İş Forumumuzu düzenlemiştik. 21 Kasım’da gerçekleştirdiğimiz Türkiye-Kırgızistan İş Forumu’nda, Cumhurbaşkanı Yardımcımız Sayın Fuat Oktay ve Kırgızistan Başbakan Yardımcısı Sayın Kubatbek Boronov’un katılımlarıyla iki ülke iş dünyasının önemli isimlerini bir araya getirdik. Bu forumda Kırgızistan tarafına iş dünyamız adına üç konuyu aktardık. Türk firmalarımızın, gümrükleme işlemleri ve kamu kurumlan ile yapılan anlaşmalara ek olarak izin belgelerinin alınması gibi süreçlerde hızlı aksiyon alınması talebini dile getirdik. Navlun ücretinin yüksek olması da firmalarımızın yaşadığı sorunlardan birisi. Ayrıca, Kırgızistan Stratejik Yatırım Planı çerçevesinde hayata geçirilecek altyapı projelerinde, Türk firmalarına pozitif ayrımcılık yapılmasını bekliyoruz. Öte yandan Türkiye ile Kırgızistan’ın, devlet bakanları ve üst düzey yetkililerin katıldığı Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi toplantıları da ticari ilişkilerimizin gelişmesine katkı sunuyor. Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi kurulması ile birlikte DEİK/Türkiye-Kırgızistan İş Konseyimiz de, Kırgızistan’daki özelleştirmelerden Türk firmalarımızın daha büyük pay alması için çalışmalar yapmaktadır” diye konuşuyor.

YATIRIM YAPILABİLECEK ALANLAR

Kırgızistan Hükümeti’nin Türkiye’ye bakış açısının son derece pozitif olduğunun altını çizen Olpak, Kırgız Hükümetinin aldığı ekonomik tedbirler, uyum paketleri ve mevzuattaki değişikliklerin meyvelerini vermeye başladığını anamsatıyor. Olpak, Kırgızistan’da yatırım yapılacak alanları şöyle sıralıyor:

“Yatırım alanları hidroelektrik baraj ve santraller, kömür madenleri, alüminyum madenleri, altın madenleri, bankacılık yatırımları, Issık göl bölgesinde turizm yatırımları, tarımsal işletmeler, gıda ve et ürünleri olarak öne çıkıyor. Bu alanlar, son derece önemli yatırım kalemleri. Geçtiğimiz dönemde Kırgızistan’ın dünyadan elektrikli cihazlar, plastikler ve ayakkabı sektörlerinde ithalatı artarken, Türkiye’den ithalatı ise yarı yarıya gerilemiş durumda. Bu sektörlerde Çin’in önemli bir atağı olduğunu görüyoruz. Diğer taraftan, Kırgızistan’ın Türkiye’ye ihracatında da, başta fasulye ve pamuk olmak üzere tarım ürünlerinde ek potansiyelin olduğuna inanıyorum.”

YATIRIMLARIMIZ SÜRECEK

Kırgızistan’da yatırımı bulunan firmalardan biri de Mıstaçoğlu Şirketler Grubu. Firma bu ülkede ilk olarak alışveriş merkezi inşa etti. Grubun Yönetim Kurulu Başkanı Aydın Mıstaçoğlu, 2009’da Kırgızistan’ın en büyük yatırımı olan BishkekPark AVM projesine start verdiklerini belirtiyor. Bu projede AVM’nin yanı sıra her biri 18 katlı ve son teknolojiyle donatılmış rezidans ve otel bulunduğunu söyleyen Mıstaçoğlu, projenin toplam 80 bin metrekarenin üzerinde bir inşaat alanına sahip olduğunu ifade ediyor. AVM’yi 2013’te hizmete açtıklarını hatırlatan Mıstaçoğlu, 130 mağazanın bulunduğu AVM’nin şehrin ilk eğlence merkezi ve sinemasını içinde barındırdığı vurguluyor. Kısa bir süre önce de oteli hizmete açtıklarım ifade eden Mıstaçoğlu, şöyle devam ediyor:

“Sheraton Bishkek Hotel, Kırgızistan’ın en yüksek yapısı özelliğini taşıyor. Ülkenin en büyük otelinin hem işletmecisi hem de yöneticisiyiz. 400 yataklı toplam 183 odaya sahip otelin yatırım miktarı 30 milyon dolar. Ülkedeki toplam yatırımlarımızın tutarı ise 110 milyon doların üzerine çıktı. Bu haliyle ülkenin en büyük Türk yatırımcısı olduğumuzu söyleyebilirim. Fırsatlara göre turizm yatırımlarımız devam edecek. 2017’de ruhsatını aldığımız bir altın madenimiz var. Kırgızistan altın rezervinin büyüklüğü açısından dünyada üçüncü sırada. Ruhsatımızın olduğu madende yaklaşık 80 tonluk rezerv gözüküyor. İki yıldır bekliyorduk. Yakın zamanda çalışmalara başlayarak altın çıkarabileceğiz.”

MÜTEAHHİTLER 71 PROJE HAYATA GEÇİRDİ

Kırgızistan’a 1990’lı yılların başında Türkiye’den ilk olarak müteahhitlik firmaları adım attı. Türkiye Müteahhitler Birliği Başkanı Mithat Yenigün’ün verdiği bilgilere göre, Türk müteahhitleri Kırgızistan’da bugüne kadar 901 milyon dolar tutarında toplam 74 proje hayata geçirdi. Bu projelerin dağılımına bakıldığında ilk sıralarda karayolu, tünel, köprü, enerji nakil hatları ve konut inşasının yer aldığı görülüyor. Diğer taraftan ülkede okul, havalimanı, fabrika, ticaret merkezi ile sosyal, kültürel, askeri ve sanayi tesisleri projelerinin de gerçekleştirildiğini belirten Yenigün, geçen ekim ayında Kırgızistan’da Türk müteahhitlik firmalarınca 108.5 milyon dolar tutarında bir eneıji nakil hattı projesinin üstlenildiğini kaydediyor.

Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolu projesi, ülkedeki karayolu projeleri, Manas Havaalanı yenileme ve işletimi projesi, Kırgızistan ve Tacikistan’daki su kaynaklarından üretilen elektrik fazlasının Afganistan ve Pakistan’a iletilmesine yönelik uluslararası CASA-1000 projesinin de Türk müteahhitlik firmaları tarafından yakından izlendiğini vurgulayan Yenigün, sözlerini şöyle sürdürüyor:

“Kırgızistan hükümeti, 2018-2023 yılları arasında akıllı şehir, sulama, enerji, sanayi, ulaştırma, lojistik ve iletişim alanlarında yaklaşık 12 milyar dolar tutarında toplam 90 projenin hayata geçirileceği ‘Yeni Döneme Doğru 40 Adım’ adlı Kalkınma Plam’nı yürütüyor. Süreç içinde olası ortaklıkların yam sıra Kırgızistan ile müteahhitlik firmalarımızın kamu-özel işbirliği (Public – Private Partnership / PPP) projelerindeki deneyimi kapsamında sektörel ilişkilerin geliştirilmesi gündemde. Kırgızistan, PPP projelerine son yıllarda büyük önem veriyor ancak finansman eksikliği yaşıyor. Önümüzdeki yılın ikinci yarısında Ticaret Bakanlığımızın koordinasyonunda Birliğimiz tarafından ülkemizde gerçekleştirilmesi öngörülen bir eğitim programı ile Kırgızistan’ın üst düzey kamu görevlilerine PPP konusunda bilgi ve deneyim aktarımı yapmayı planlıyoruz. Bu sayede gerek bu pazardaki proje hacmimiz gerekse Türk inşaat malzemeleri ihracatımız ile Türk işgücü istihdamımızın artmasını hedefliyoruz.”

56 MAĞAZA VAR

Kırgızistan perakende sektörü açısından da fırsatlar sunuyor. Birleşmiş Markalar Derneği (BMD) Başkanı Sinan Öncel’in verdiği bilgilere göre, BMD çatısı altındaki 387 markadan 106’sınm Temmuz 2019 sonu itibariyle 125 ülkede 4 bin 396 mağazası bulunuyor. Kırgızistan’ın da Türk markalarının yoğun olarak faaliyet gösterdikleri ülkeler arasında yer aldığını belirten Öncel, “Kırgızistan’da hazır giyim, ayakkabı ve kozmetik alanında 18 firmamız toplam 56 mağaza ile faaliyetlerini sürdürüyorlar” diyor. Kırgızistan’da mağazası bulunan firmalar arasında Collezione, Defacto, Derimod, Ramsey, LC Waikiki, Penti, Pierre Cardin, Greyder, Flo ve Eyfel Parfüm gibi firmalar da bulunuyor.

ÖZBEY MEN