Atabay İlaç ve Kimya’nın Başarısı

81 yıl önce ecza deposu olarak temelleri atılan Atabay İlaç ve Kimya, bugün tüm dünyayı kasıp kavuran Covid-19 tedavisi için ilk yerli ilacı üreterek adından söz ettiren bir ilaç devi. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, TÜBİTAK, İstanbul Medipol Üniversitesi ve Atabay İlaç işbirliğiyle tedavide kullanılan ve etkin sonuçlar veren Favipiravir isimli ilacın yerli sentezi, 32 kişilik ekiple 40 günde üretildi. Doç. Dr. Mustafa Güzel ve Atabay İlaç ve Kimya’nm yönetim kurulu başkan yardımcısı Zeynep Atabay’ın çalışmaları sonuç verdi ve ilaç geçen hafta Sağlık Bakanlığı tarafından ruhsatlandırıldı. Salgın başladığında Çin’den ithal edilen Favipiravir, artık ruhsatlı ve yerli bir ilaç olarak Atabay tarafından Gebze’de üretiliyor. Zeynep Hanım’la Atabay ilaç’ın son dönemdeki çalışmalarını, şirketin büyüme hikayesini ve hedeflerini konuştuk.

Firmanızın Türkiye ve dünyadaki yeri ve büyüklüğü nedir? şirket yıllar içinde nasıl bir yol kat etti?

1939’da Eczacı Ö. Kemallettin Atabay, Şark Merkez adıyla ecza deposu kurarak firmamızın temellerini atıyor. 1955’te ise Tophane İlaç Fabrikası’nda beşeri ilaç üretimine geçiliyor. 1967’de şirket, şu anda bulunduğu Acıbadem Atabay İlaç Fabrikası’nın merkezine taşınıyor. 1970’de Gebze’de Atabay Kimya Sanayi ve Ticaret A.Ş. adı altında beşeri ilaç etkin hammaddesi üretimine, beş yıl sonra da yine Gebze’de Atabay Tarım ve Veteriner İlaçları adı altında zirai ilaç hammaddesi ve zirai ilaç üretimine başlanıyor. Tesislerde bugüne kadar 100’ün üzerinde beşeri, tarım ve veteriner ilaç etkin hammaddesi üretildi. Parol ilacımızın hammaddesi Paracetamol ve Enfluvir ilacımızın hammaddesi Oseltamivir’de Avrupa’nın tek üreticisiyiz.

Covid-19’da hangi ilaçlarınız kullanıldı?

Ülkemizde ilaç etkin maddesi üretip dünyaya ihracatını yapan tek fabrikayız. Pandemi dönemi başında influenza dönemine de denk geldiğinden protokolde ilk adım ilaçları Parol ve Enfluvir oldu. Yerli hammadde ve ilaç ürettiğimizden sınırlar kapansa dahi sıkıntısız bir şekilde hastanelere ve ihtiyacı olanlara ulaştırabildik.

Şirketimiz 80 yıldır Sağlık Bakanlığı kalite standartlarına uygun olarak en hijyenik koşullarda ilaç üretiyor.

Hastalığın tedavisi amacıyla ne tür çalışmalar yaptınız?

Atabay Ar-Ge olarak dört ayaklı stratejik bir plan izledik. Kısa vadede acilde yatan hastalara anti-viral ilacımız Oseltamivir’i yetiştirmek üzere Oseltamivir kapasitemizi artırdık. Orta vadede ise halkımıza yurt dışmdan ithal edilen ve tedavi protokolünde bulunan Hydroxychlorokin ve Favipiravir başlangıç moleküllerini çok zor koşullara rağmen hızlıca tedarik ettik, sentezledik ve formülasyon çalışmalarını tamamladık. Bu çalışmalar sonucunda Türkiye’de ilk olarak biyoeşdeğerlilik çalışmalarını başarı ile geçtik. Sağlık Bakanlığımıza dünyada ve Türkiye’de biyoeşdeğerliliği tamamlanmış ve yerli sentez Favipiravir ile başvuran ilk firma olduk. Üretimini de tamamladık. Stratejimizin üçüncü ayağı uzun vadeye yönelikti. TÜBİTAK Covid-19 Türkiye Platformu’nda ‘Pandemik Koronavirüsüne Karşı Dışa Bağımlılığı Azaltacak İlaçların ve Hammaddelerinin Yeni Sentez Yöntemleriyle ve Formülasyonlarla Geliştirilmesi’ projesine seçildik. Doç. Dr. Mustafa Güzel ve takımı ile birlikte Hydroxychlorokin ve Favipiravir moleküllerinin sentez çalışmalarında geriye entegrasyonu sağladık. Bu sayede tüm sentez sürecini ülkemizde yapabilecek ilk firma olduk. Inovasyon boyutunda ise, ‘Repurpose’ analizi sonucunda seçtiğimiz iki molekül üzerinden yeni bir tedavi protokolü hazırladık, patent ve klinik çalışma başvurularını yaptık.

Ürettiğiniz ilaçların benzerlerinden farkı nedir?

Gebze ve Acıbadem tesislerimizde Parasetamol sentezde 30 yıl, Oseltamivir sentezde 10 yılı aşkın tecrübemizle geriye dönük entegrasyonda kat edilen aşamaları ile en üst seviye kalitede ürün üretip Türkiye ve dünyada kullanıma sunuyoruz. Hamile kadınlara verilebilen tek ilaç Parol tablettir. Aynı etken maddeyi kullanan başka ilaçlardan daha saf. ABD ve Almanya, serum olarak sadece Atabay Parasetamol kullanıyor. Karımızı tekrar şirkete sermaye olarak ekleyip yatırımlara devam eden bir yapıdayız.

Biyobenzer alanda hangi aşamadasınız?

Biyobenzer ürünün ilk adımı olan GMP onaylı hücre bankasını ülkemizde geliştiren ilk şirketiz. Arkasından ‘Upstream’ ve ‘Downstream’ süreçlerini Atabay Bio tesisimizde gerçekleştirip preklinik test aşamasına geldik. Biyobenzer ilaç geliştirme süreçleri, ana yetkinlik alanımız olan beşeri ilaç etkin maddesi ve müstahzar ilaç geliştirme süreçlerinden çok farklı. Son dört yılda üniversite-sanayi işbirliği üzerinden 20’nin üstünde akademisyen yetiştirdik ve hep beraber süreçleri öğrendik.

Şirketinizin 2019 yılı iş hacmi ve büyüme oranı nedir?

2018’e kıyasla 2019’da yüzde 60 büyüme gösterdik. İhracat dâhil 100 milyon adetle ülkemizde kutu satışında ilk 10 şirket arasına girdik. Türk şirketler arasında ise üçüncü sıradayız. Ciro sıralamasında ilk 30 ilaç şirketi arasına girdik. Yerli firmalar arasında ise sekizinci olduk. Bu sene büyümemizin salgın şartlarına rağmen yüzde 30-40 seviyesinde olacağını düşünüyoruz. Kutu satışında 120 milyonun üzerine çıkmayı hedefliyoruz. Sadece Parol ilacımızla 50 milyon kutuya ulaşmayı hedefliyoruz. Toplamda 1 milyar kutuya ulaşacağız.

Önümüzdeki beş yılda nasıl bir büyüme ve sıralama hedefliyorsunuz?

Ruhsat başvurusunda bekleyen 10’dan fazla ürünümüz var. Bunların üçü Covid-19 tedavisi için düşünülmüş çalışmalar. Sigara bırakmak için geliştirdiğimiz ilacımız hazır. Kansere yönelik ilaçlarımız bekliyor. Yeni bir alan olarak geleneksel bitkisel tıbbi ürünlerde çalışmalarımız var. Altı ay içinde TÜBİTAK MAM ile ortak geliştirdiğimiz ürünümüzle ilk ruhsat başvurumuzu yapacağız. Biyotek-nolojik ürünümüz preklinik test aşamasına geldi. Beş sene içinde bitki ekstraksiyonu, kimya sentezi, biyo-teknoloji know-how’unu harmanlayabi-len, bunlardan müstahzar ilaç geliştiren disiplinlerarası bilime dayalı firma olmayı hedefliyoruz. Temettü dağıtmıyoruz ve her sene kazancımızı sermaye olarak şirkete yatırıyoruz. Karımızın yüzde 70’i tekrar tesis yatırımlarına yeni ilaç üretim hatlarına, yeni reaktörlere yatırım olarak geri dönüyor. Ciromuzun yüzde 30’u ihracattan geliyor; bunu artırmalıyız.

“Çok umut verici”

Çin’de Covid pandemisinin anlaşılmasıyla şirket içinde seferberlik ilan edip her zamankinden daha çok çalışıp bir taraftan ihtiyaç duyulan Oseltamivir ve Parasetamol hammadde ve ilaç üretimimizi artırırken, diğer taraftan da Covid-19 için gerekli ilaçlar üzerine yoğunlaştık. O dönem test kiti konusunda da yatırım yaptık. Zaman içinde o konular başka guruplar tarafında ele alınınca temel yetkinliğimiz olan ilaca geri döndük. Bunun yanında 800’e yakın iş arkadaşımızın sağlığını da korumamız gerekiyordu. Onlar için tüm sağlık önlemlerini ve periyodik sağlık tetkikleri yaptırdık. Bunlardan iki tanesinin çalışma protokolü Covid-19 için çok umut verici, patent başvurusunda da bulunduk. Yakın dönemde klinik çalışmalara başlamayı hedefliyoruz.

İkinci kuşak salgına meydan okuyor

Zeynep Atabay, kimya tahsilinin ardından 1991’de kimya sentez laboratuvarında çalışmaya başlamış. Sonrasında ise kalite kontrol, kalite güvence, formülasyon, ihracat ve yeni ürün geliştirme bölümlerinde görev almış. Yeni jenerasyonla birlikte şirkette açık inovasyon prensibi benimsenmiş, üniversite-sanayi işbirliğine başlanmış. Zeynep Atabay, “Üniversite araştırma imkanlarını kullanıp yenilikçi ürünler geliştirmeye başladık. TÜBİTAK ile işbirlikleri bize disiplin ve hız kazandırdı” diyor. Satış kısmında ise kardeşi Ayşe Atabay liderliğinde yeni yapılanma ile daha etkin bir saha temsilci kadrosuna oluşturulmuş. Çalışanlarıyla birlikte büyük bir aile olduklarını söyleyen Atabay sözlerini şöyle sürdürüyor: “Bizim için aile şirketi aile fertleri tarafından yönetilen şirket değil, her bir çalışanının aile ferdi gibi hissettiği bir şirkettir. Şirketimizde ortalama çalışma süresi 25.3 senedir. Geçen hafta emekli olan ustabaşımız 56 sene bizimle beraberdi. Üç nesil Atabay ile çalışmış bir ağabeyimizdi. Aynı samimiyet ve aidiyet duygusu ile devam etmeye uğraşıyoruz”

ÇİĞDEM YÜCESOY SUBAŞI